Các điều khoản “Bảo hiểm trùng” trong hợp đồng bảo hiểm được thiết kế để “thay đổi hoặc giới hạn trách nhiệm của công ty bảo hiểm khi có thêm hợp đồng bảo hiểm để bảo vệ cho cùng một tổn thất”. Trường hợp hai hoặc nhiều công ty bảo hiểm “cung cấp trách nhiệm bảo hiểm đồng thời cho cùng một rủi ro với cùng điều kiện”, tòa án sẽ dựa vào các điều khoản bảo hiểm trùng để xác định liệu các công ty bảo hiểm có phải chia sẻ trách nhiệm bảo hiểm hay không, nếu có thì chia sẻ như thế nào.

Có ba hình thức chính của các điều khoản bảo hiểm trùng: “Các điều khoản tỷ lệ (pro rata clauses) quy định việc đóng góp bồi thường của các hợp đồng bảo hiểm đối với một tổn thất, ví dụ theo giới hạn trách nhiệm của các hợp đồng bảo hiểm hoặc theo tỷ lệ tham gia bằng nhau; các điều khoản vượt quá (excess clauses) quy định trách nhiệm của một công ty bảo hiểm đối với một tổn thất sau khi đã sử dụng hết trách nhiệm của một công ty bảo hiểm khác. Các điều khoản miễn trách nhiệm (escape clauses) quy định việc không áp dụng một hợp đồng bảo hiểm nếu có hợp đồng khác tồn tại. Nhìn chung, nếu các điều khoản bảo hiểm trùng mâu thuẫn, tòa án sẽ coi các điều khoản này là xung khắc với nhau và yêu cầu các công ty bảo hiểm chia sẻ trách nhiệm bảo hiểm, dựa trên các quy định pháp luật tùy theo thẩm quyền của tòa án.

Khi có nhiều hợp đồng bảo hiểm cùng có hiệu lực, việc vận dụng các điều khoản bảo hiểm trùng có thể gây ra những hậu quả không mong muốn.

Vụ kiện tại bang Mississippi

Việc vận dụng các điều khoản bảo hiểm trùng theo luật Mississippi đã dẫn đến sự khác biệt 3 triệu đô la đối với trách nhiệm bảo hiểm trong một phán quyết gần đây của Tòa phúc thẩm phiên thứ năm đối với vụ kiện giữa công ty bảo hiểm Southern và công ty bảo hiểm Affiliated FM.

Trong vụ kiện này, hai công ty bảo hiểm đã bảo hiểm cho một ngôi nhà thuộc sở hữu của trường Đại học Nam Mississippi và ngôi nhà này được Hội Cựu sinh viên của trường này thuê. Ngôi nhà được bảo hiểm theo Đơn bảo hiểm do Công ty bảo hiểm Affiliated FM cấp cho trường đại học Nam Mississippi. Theo yêu cầu của hợp đồng cho thuê nhà, Hội Cựu sinh viên phải mua bảo hiểm thiệt hại về tài sản, ngôi nhà do đó cũng được bảo hiểm theo Đơn bảo hiểm của công ty bảo hiểm Southern cấp cho Hội Cựu sinh viên.

Tháng 2 năm 2013, một trận lốc xoáy đã làm hư hại ngôi nhà. Hai công ty bảo hiểm Southern và Affiliated bất đồng về việc công ty bảo hiểm nào phải chịu trách nhiệm bảo hiểm chính. Công ty bảo hiểm Southern từ chối trách nhiệm bảo hiểm và đệ đơn kiện nhằm tìm kiếm phán quyết của tòa án rằng hợp đồng bảo hiểm của công ty bảo hiểm Affiliated FM mới là hợp đồng chính hoặc công ty bảo hiểm Southern chỉ phải chịu trách nhiệm theo tỷ lệ tham gia đối với tổn thất (dưới 1%). Trường đại học Nam Mississippi và Hội Cựu sinh viên đều phải tham gia vụ kiện và được yêu cầu tự biện giải. Gần một năm sau khi tổn thất xảy ra, công ty bảo hiểm Affiliated FM mới bắt đầu chi trả bồi thường, và việc chi trả này mất đến gần 20 tháng mới hoàn thành.

Hợp đồng bảo hiểm của công ty bảo hiểm Southern và công ty bảo hiểm Affiliated FM đều có điều khoản “bảo hiểm trùng”.

Điều khoản bảo hiểm trùng trong hợp đồng bảo hiểm của công ty bảo hiểm Southerm quy định như sau:

G. Bảo hiểm trùng

1. Bạn có thể có Hợp đồng bảo hiểm khác với cùng chương trình bảo hiểm, cùng các điều khoản, điều kiện và các quy định như Hợp đồng bảo hiểm này. Nếu bạn có Hợp đồng bảo hiểm như vậy, chúng tôi sẽ thanh toán phần của chúng tôi đối với tổn thất hoặc thiệt hại được bảo hiểm. Phần của chúng tôi là tỷ lệ mà giới hạn trách nhiệm bảo hiểm theo Hợp đồng bảo hiểm này quy định đối với giới hạn trách nhiệm bảo hiểm của tất cả các Hợp đồng bảo hiểm bảo vệ theo cùng một cơ sở.

2. Nếu có Hợp đồng bảo hiểm bảo vệ cho cùng một tổn thất hoặc thiệt hại, ngoài Hợp đồng bảo hiểm được mô tả trong mục 1. nêu trên, chúng tôi sẽ chỉ chi trả số tiền bồi thường cho tổn thất hoặc thiệt hại vượt quá số tiền bồi thường do công ty bảo hiểm khác phải trả, dù bạn có thu được tiền bồi thường từ công ty bảo hiểm đó hay không. Tuy nhiên chúng tôi sẽ không trả nhiều hơn giới hạn trách nhiệm bảo hiểm.

Hợp đồng bảo hiểm của công ty bảo hiểm Affiliated có điều khoản bảo hiểm trùng như sau:

8. Bảo hiểm trùng/ Bảo hiểm vượt quá / Bảo hiểm cơ bản:

Nếu có Hợp đồng bảo hiểm khác bảo vệ cho cùng một tổn thất hoặc thiệt hại được bảo hiểm:

a) Theo hợp đồng bảo hiểm này; và

b) Bất kỳ hợp đồng bảo hiểm nào khác;

thì Hợp đồng bảo hiểm này sẽ chỉ áp dụng khi vượt quá trách nhiệm bảo hiểm của Hợp đồng bảo hiểm đó và không áp dụng việc chia sẻ bồi thường, và chỉ áp dụng sau khi đã sử dụng hết tất cả trách nhiệm bảo hiểm của các hợp đồng khác, dù có thu đòi bồi thường được từ các hợp đồng đó hay không.

Ngoài việc khác biệt trong quy định về điều khoản bảo hiểm trùng, các hợp đồng bảo hiểm không đề cập đến mức độ ưu tiên của trách nhiệm bảo hiểm.

Hai công ty bảo hiểm đều cho rằng công ty bảo hiểm còn lại hoàn toàn chịu trách nhiệm về vụ tổn thất. Tòa phúc thẩm phiên thứ năm thấy rằng cả hai công ty bảo hiểm đều bảo hiểm cho cùng một rủi ro thuộc lợi ích của trường đại học và Hội cựu sinh viên, ngoài ra, vì mỗi điều khoản bảo hiểm trùng đều quy định về trách nhiệm của hợp đồng bảo hiểm vượt quá trách nhiệm của hợp đồng bảo hiểm khác, nên các điều khoản này là xung khắc với nhau. Theo luật của bang Mississippi, khi các điều khoản bảo hiểm trùng xung khắc với nhau, các tòa án phân chia các khoản chi trả tổn thất giữa các công ty bảo hiểm theo tỷ lệ, tùy theo giới hạn trách nhiệm bảo hiểm tương ứng của hợp đồng bảo hiểm.

Dựa vào giới hạn trách nhiệm của các hợp đồng bảo hiểm của công ty bảo hiểm Southern và Affiliated (lần lượt là là 4.112.000 đô la Mỹ và 500 triệu đô la Mỹ) so với khoản thiệt hại 3.080.932,36 đô la, tòa án phán quyết rằng công ty bảo hiểm Southern phải chịu trách nhiệm chi trả 25.337,58 đô la và Affiliated chịu trách nhiệm cho số tiền còn lại là 3.055.594,78 đô la.

Tòa án đã bác bỏ lập luận của công ty bảo hiểm Affiliated rằng việc phân bổ tổn thất phải dựa trên giá trị căn nhà theo Phụ lục bảo hiểm của Affiliated, khoảng 3,7 triệu đô la, thay vì giới hạn trách nhiệm 500 triệu đô la. Mặc dù hợp đồng bảo hiểm của công ty bảo hiểm Affiliated có phần Phụ lục về các tài sản riêng lẻ và giá trị của chúng, nhưng hợp đồng bảo hiểm không giới hạn trách nhiệm bảo hiểm dựa trên Phụ lục này bằng một sửa đổi bổ sung xác nhận giới hạn trách nhiệm hoặc hình thức khác.

Bài học rút ra

Vụ kiện này đã cho chúng ta những bài học quý giá. Trước hết, chủ nhà phải cấu trúc chương trình bảo hiểm cho các tòa nhà cho thuê để tránh các tranh chấp bảo hiểm trùng xảy ra. Vấn đề bảo hiểm trùng là một cái cớ để công ty bảo hiểm trì hoãn việc chi trả tổn thất trong hơn một năm. Hầu hết những người được bảo hiểm, ngay cả những người được bảo hiểm thương mại, có thể phải gánh chịu những hậu quả nghiêm trọng nếu khoản tổn thất 3 triệu đô la không được thanh toán kịp thời. Ngoài ra, người được bảo hiểm trở thành các bên trong vụ kiện bảo hiểm và bị yêu cầu tham gia, việc này dẫn đến một khoản chi phí không cần thiết và có thể tránh được.

Chủ nhà phải đảm bảo rằng các hợp đồng thuê nhà không chỉ xác định rõ ràng hợp đồng bảo hiểm nào là chính mà còn phải có một quy trình để đảm bảo rằng tất cả các hợp đồng bảo hiểm được thừa nhận để đạt được mục tiêu đó. Ở đây, người thuê đã hoàn thành nghĩa vụ thuê nhà khi mua bảo hiểm tài sản, nhưng hoặc hợp đồng thuê không nêu rõ mức độ ưu tiên của trách nhiệm bảo hiểm, hoặc chủ nhà không xác nhận các yêu cầu thuê nhà đã được đáp ứng.

Người được bảo hiểm cần xem xét các hợp đồng bảo hiểm khi nhận được và chú ý đến các điều khoản bảo hiểm trùng và mức độ ưu tiên của các điều khoản trách nhiệm bảo hiểm. Nếu có khả năng xảy ra tình trạng chồng chéo, cần giải quyết vấn đề ưu tiên của trách nhiệm bảo hiểm. Ngoài ra, việc bảo hiểm trùng nên được đánh giá xem có cần thiết hay không, vì một hoặc nhiều hợp đồng bảo hiểm có thể được sửa đổi bổ sung để hạn chế sự chồng chéo và tiết kiệm phí bảo hiểm.

Kết luận

Các vấn đề về bảo hiểm trùng đã có từ khi bảo hiểm tài sản phát triển. Thực tế việc các quy tắc được biết đến rộng rãi và án lệ được thực thi không có nghĩa là chủ hợp đồng bảo hiểm không thể bị vướng vào tranh chấp giữa các công ty bảo hiểm có thể gây thiệt hại cho chính họ. Những vấn đề này có thể được ngăn chặn miễn là các chủ hợp đồng bảo hiểm nhận thức được sự tồn tại của chúng và có các biện pháp tối thiểu cần thiết để ngăn chặn.

Trần Anh Tuấn