Diễn đàn An toàn Vận chuyển xe cơ giới (VCSF) nhận định rằng việc ứng phó với các vụ cháy xe chở trên các tàu PCC, PCTC, tàu RoRo và Ro-Pax là nhiệm vụ đầy rủi ro và phức tạp. Trước thực tế đó, bản hướng dẫn này được xây dựng với mục tiêu quan trọng là tăng cường mức độ sẵn sàng và an toàn cho thuyền viên, hành khách, môi trường cũng như bản thân con tàu trong những tình huống khẩn cấp.

Tài liệu này không nhằm mục đích cung cấp một bộ quy trình cứng nhắc hay chi tiết cho các công ty khai thác tàu trong việc xử lý sự cố cháy nổ trên tàu. Thay vào đó, hướng dẫn đưa ra một khuôn khổ tổng thể, linh hoạt để các đơn vị khai thác có thể chủ động xây dựng những quy trình ứng phó cụ thể, phù hợp với thiết kế, thiết bị và điều kiện vận hành đặc thù của từng con tàu.

Hướng dẫn cũng thẳng thắn thừa nhận những giới hạn trong khả năng ứng phó, xuất phát từ thiết kế tàu, các yêu cầu đào tạo hiện hành dành cho thuyền viên, cũng như điều kiện trang thiết bị sẵn có trên tàu.

Đồng thời, cần lưu ý rằng hướng dẫn không bao gồm việc áp dụng các giải pháp công nghệ mới nổi trong lĩnh vực phòng cháy chữa cháy.

Phạm vi của các hướng dẫn bao gồm ứng phó cháy đối với các phương tiện sử dụng động cơ đốt trong (ICE) và các phương tiện vận hành hoàn toàn hoặc một phần bằng pin lithium-ion – bao gồm xe thuần điện, xe hybrid sạc điện (PHEV) và xe hybrid (HEV).

Hiện đang có nhiều tranh luận trong ngành xung quanh vấn đề rủi ro từ Pin Lithium Ion (LiB) khi vận chuyển xe thuần điện (EV) hoặc xe hybrid. Thực tiễn từ cả các vụ cháy trên bờ và những sự cố gần đây trên tàu cho thấy rằng, cho dù đám cháy có bắt nguồn từ LiB hay không, nếu giai đoạn đầu của đám cháy có liên quan đến hiện tượng “thermal runaway” (quá nhiệt mất kiểm soát) từ pin LiB, thì việc kiểm soát và dập lửa trên tàu sẽ trở nên đặc biệt phức tạp — thậm chí còn khó khăn hơn so với cháy liên quan đến xe dùng động cơ đốt trong. Kinh nghiệm từ các sự cố cũng cho thấy các vụ cháy bắt nguồn từ xe ICE hoàn toàn trở nên khó kiểm soát khi đám cháy lan rộng và không được xử lý kịp thời.

Vì những lý do này, VCSF đã tập trung vào việc dập tắt đám cháy sớm bằng cách sử dụng hệ thống chữa cháy cố định.

Thời gian ứng phó

Thời gian là yếu tố then chốt trong việc dập tắt đám cháy thành công đối với cả ICEV và EV. Các thí nghiệm cho thấy cả ICEV và EV thường đạt đỉnh nhiệt trong khoảng 6 đến 10 phút kể từ khi bắt đầu cháy. Do vậy, nếu việc ứng phó ban đầu không kiểm soát được đám cháy trong vòng 10-15 phút kể từ lần báo động đầu tiên thì việc kích hoạt Hệ thống chữa cháy cố định (Fixed Firefighting System – FFS) được khuyến nghị áp dụng nhằm ngăn chặn đám cháy lan rộng và gây thiệt hại nghiêm trọng hơn.

Chính sách của công ty cần quy định rõ ràng Thuyền trưởng có quyền triển khai FFS nếu Thuyền trưởng nhận thấy đã xảy ra sự kiện kích hoạt theo quy định với rủi ro cháy.  

Các công ty khai thác tàu nên xây dựng các tiêu chí kích hoạt riêng cho việc sử dụng FFS sớm, dựa trên việc đánh giá một số yếu tố sau:

• Mức độ lan rộng của đám cháy: Nếu ngọn lửa đã lan sang từ hai phương tiện trở lên, đây có thể được coi là dấu hiệu đám cháy đã lan rộng. Trong trường hợp này, các công ty khai thác tàu nên cân nhắc áp dụng chính sách kích hoạt FFS ngay từ thời điểm đó.
• Tín hiệu từ các thiết bị báo cháy: Nếu các thiết bị báo khói được kích hoạt trong cùng một khoang hoặc khu vực xảy ra cháy, điều này có thể được xem như xác nhận ban đầu về sự hiện diện của đám cháy. Trong tình huống như vậy, nhà khai thác tàu có thể cân nhắc sử dụng FFS mà không cần đưa người trực tiếp vào khu vực nguy hiểm, tùy thuộc vào cấu hình hệ thống và mức độ tin cậy của các thiết bị báo cháy. Tuy nhiên, việc xác minh bổ sung qua các phương tiện khác vẫn có thể được xem xét.
• Xác nhận hình ảnh qua hệ thống CCTV: Nếu đám cháy lây lan có thể nhìn thấy trên CCTV, các nhà khai thác tàu nên xem xét áp dụng chính sách đánh giá từ xa bao gồm sử dụng FFS mà không cần cử người vào khu vực đó.
• Nguồn gốc đám cháy liên quan đến EV: Nếu đám cháy xảy ra ở khu vực có phương tiện điện (EV), các nhà khai thác có thể xem xét áp dụng chính sách sử dụng FFS do những rủi ro tiềm ẩn đặc thù liên quan đến pin lithium-ion và hiện tượng quá nhiệt không kiểm soát.

Sử dụng FFS sớm và đúng cách

Chính sách của công ty về việc sử dụng FFS sớm và đúng cách cần phải được triển khai, truyền đạt rõ ràng tới thuyền viên và  thông qua các tuyên bố chính thức, tài liệu, chương trình huấn luyện và diễn tập.

Việc không quen sử dụng Hệ thống chữa cháy cố định (FFS) có thể dẫn đến thao tác sai hoặc sử dụng không hiệu quả trong tình huống khẩn cấp. Do đó, một số khuyến nghị đã được đưa ra nhằm tăng cường khả năng ứng phó thực tế của thuyền viên:

• Các kịch bản diễn tập nên được xây dựng sát với tình huống thực tế, bao gồm cả việc triển khai FFS trong giai đoạn sớm.
• Diễn tập cần được tổ chức định kỳ và thường xuyên, với mục tiêu cốt lõi là nâng cao khả năng phản ứng nhanh và chính xác.
• Các cuộc diễn tập nên được thực hiện cả khi tàu đang neo đậu tại cảng và trong quá trình hành trình trên biển, để đảm bảo thuyền viên có thể ứng phó linh hoạt trong mọi điều kiện vận hành.

Kế hoạch ứng phó khi tàu ở cảng

• Các vụ cháy khi tàu đang neo tại cảng đòi hỏi một phương án ứng phó được điều chỉnh phù hợp. Do vậy, cần xây dựng một kế hoạch chi tiết cho tình huống ứng phó tại cảng. 
• Kế hoạch hoạt động tại cảng nên xem xét các yếu tố bao gồm:
• Đảm bảo rằng các bên thứ ba được sơ tán nhanh chóng và an toàn khỏi tàu. Đồng thời, cần phối hợp với các công ty xếp dỡ để xây dựng một quy trình chung thống nhất.
• Xác định thời gian cần thiết để sơ tán các bên thứ ba.
• Thời gian để đóng cửa và cắt cầu dẫn nhằm cô lập các khu vực cháy. 
• Cần xem xét thiết lập kênh liên lạc và phối hợp thường xuyên với lực lượng cứu hỏa địa phương tại các cảng tàu thường xuyên cập bến. Việc cùng nhau hiểu rõ về kế hoạch ứng phó của tàu, bao gồm chuỗi mệnh lệnh và phân công nhiệm vụ, sẽ giúp nâng cao hiệu quả phối hợp khi có sự cố xảy ra. Nên cân nhắc tổ chức các buổi diễn tập phối hợp chữa cháy tại cảng để đảm bảo tính sẵn sàng.
• Tại các cảng có nhiều đơn vị khai thác tàu, việc các nhà khai thác phối hợp cùng lực lượng cứu hỏa địa phương để xây dựng một kế hoạch ứng phó chung cấp cảng có thể mang lại lợi ích thực tiễn và nâng cao năng lực phản ứng tập thể.

Kết cấu tàu

Điều quan trọng là kết cấu tàu, đặc biệt là tính chất chống cháy của boong tàu và vách ngăn cũng như các điểm kết nối cầu dẫn/cửa bao gồm cả lối thoát hiểm, tất cả cần được xem xét khi xây dựng kế hoạch ứng phó hỏa hoạn.

Sử dụng Đội chữa cháy

Khi đám cháy ở giai đoạn đầu và chưa lây lan, đội chữa cháy nên được sử dụng để kiểm soát hoặc dập tắt đám cháy. Khi đội chữa cháy đang cố gắng dập tắt đám cháy bằng các phương tiện tại chỗ, thuyền trưởng cần ghi nhớ các tác nhân gây cháy đã được đề cập từ trước để sử dụng FFS và nên yêu cầu cập nhật thường xuyên về sự lây lan của đám cháy từ đội chữa cháy. Các nhà khai thác tàu nên xem xét tính sẵn có của thiết bị chữa cháy tại các trạm chữa cháy (Xem hướng dẫn EMSA mục 3.4.2).

Kế hoạch xếp dỡ hàng

Các nhà khai thác tàu nên đảm bảo rằng kế hoạch xếp dỡ hàng luôn được cập nhật nhất có thể, kể cả trong quá trình hoạt động tại cảng và phải bao gồm đầy đủ thông tin cần thiết (trong đó có loại động cơ xe). Kế hoạch xếp hàng khi khởi hành phải phản ánh chính xác tình trạng xếp hàng trên tàu. Ngay sau khi hoàn tất việc xếp dỡ, việc rà soát và điều chỉnh kế hoạch ứng phó hỏa hoạn—dựa trên sơ đồ sắp xếp phương tiện và số lượng xe điện (EV) trên từng boong—có thể mang lại giá trị thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả ứng phó nếu có sự cố xảy ra.

Khi một đám cháy lan từ phương tiện sử dụng động cơ đốt trong (ICEV) sang xe điện (EV), mức độ phức tạp trong ứng phó hỏa hoạn và ra quyết định ở các giai đoạn khác nhau có thể gia tăng đáng kể.

Các nhà sản xuất thiết bị gốc (OEM) hoặc người gửi hàng cần nỗ lực để xác định rõ các xe điện, có thể xem xét xếp xe EV theo cụm, theo làn hoặc trong các khu vực xác định rõ ràng nếu phù hợp hoặc cần thiết. Cách bố trí này sẽ hỗ trợ hiệu quả hơn trong việc đánh giá tình huống ban đầu, lựa chọn phương án chữa cháy phù hợp, cũng như quản lý hậu quả nếu đám cháy lan rộng hoặc vượt khỏi khả năng kiểm soát ban đầu.

Hỗ trợ từ chuyên gia

Các vụ cháy xe có khả năng nhanh chóng trở nên khó kiểm soát và có thể cần đến sự hỗ trợ hoặc hướng dẫn kịp thời từ chuyên gia. Do vậy cần xem xét tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia ngay từ sớm. Việc xác định trước các chuyên gia có thể liên hệ khi cần thiết sẽ mang lại những lợi ích thiết thực.

Các vụ cháy đã được kiểm soát

Các đám cháy đã được kiểm soát vẫn có nguy cơ bùng phát trở lại. Các nhà khai thác tàu nên xây dựng các chính sách và quy trình để giám sát tình hình khi đám cháy đã được kiểm soát. Các chính sách cần tính đến cả phương tiện sử dụng động cơ đốt trong lẫn xe điện. Khi đám cháy trên tàu đã được kiểm soát, các nhà khai thác tàu nên tìm kiếm lời khuyên từ chuyên gia về cách duy trì kiểm soát cả khi ở trên biển và ở cảng. Khi đám cháy đã được dập tắt hoàn toàn, cần cẩn trọng khi quay trở lại khoang hàng vì có thể tồn tại khí độc hoặc dư lượng lớn hóa chất độc hại.

Đám mây khói độc hóa học

Đám mây khói độc hóa học được tạo ra khi pin trong xe điện gặp hiện tượng quá nhiệt không kiểm soát. Ngoài ra, khí hydro cũng có thể được phát ra từ pin ô tô 12V truyền thống. Nhiên liệu trong xe động cơ đốt trong bay hơi cũng có thể tạo ra đám mây hơi.

Các nhà khai thác tàu nên xem xét tính chất dễ nổ của đám mây khói độc hóa học khi xây dựng kế hoạch ứng phó hỏa hoạn. Lượng lớn hơi độc có thể được phát ra trước khi xảy ra cháy hoặc sau khi đám cháy đã được dập tắt. Trong một số trường hợp, việc xả hơi ra ngoài có thể là lựa chọn phù hợp hơn so với thông lệ là ngừng hệ thống thông gió và đóng kín các lỗ thông hơi để giảm thiểu nguy cơ cháy nổ. Các nhà khai thác tàu nên tìm kiếm lời khuyên từ chuyên gia nếu họ nghi ngờ có sự hình thành đám mây hơi.

Trang thiết bị bảo hộ cá nhân phải đạt tiêu chuẩn đầy đủ để ngăn khí độc tiếp xúc với thuyền viên. (Xem hướng dẫn EMSA).

Các nhà khai thác tàu cũng cần xem xét đến việc sử dụng mặt nạ để bảo vệ những thuyền viên không trực tiếp tham gia chữa cháy nhưng có thể phải di chuyển qua các khu vực có khí độc, ví dụ như để tiếp cận các thiết bị cứu sinh (LSA).

Nguồn: Tổng hợp